Gebruik van de ruimte in 2019
In het fysieke domein gaat de komende jaren veel veranderen, met name door de komst van de Omgevingswet. Deze veranderingen zullen merkbaar zijn voor zowel inwoners en bedrijven als ook voor overige organisaties en natuurlijk de overheid zelf. Inzoomend op onze provincie, is er in 2019 hard gewerkt aan het “omgevingswet-proof” maken van ons beleid en instrumentarium (concept ontwerp provinciale Omgevingsvisie en omgevingsverordening), en ook aan het digitaliseren van de dienstverlening en het aanpassen van de manier van werken. Onderdeel hiervan is ook een nieuwe systematiek voor woon- en werklocaties, het regionaal programmeren, om samen met gemeenten en andere partners tot keuzes te komen. De ontwikkelingen zullen (qua planning afgestemd op het recente besluit tot uitstel van de invoering van de Omgevingswet) ook in het lopende jaar en de jaren daarna doorgaan.
Een tweede spoor is het vroegtijdig overleg met de gemeenten over hun ruimtelijke plannen en initiatieven. Dit heeft, met in een enkel geval inzet van wettelijk instrumentarium, tot samenwerking geleid en het adequaat rekening houden met de ruimtelijke kaders van ons beleid.
Met de inzet in binnenstedelijke ontwikkeling werd in 2019 de beoogde versnelling zichtbaar van bouwprojecten/gebiedsontwikkelingen. Mede dankzij de inzet van de provincie zijn er in 2019 in de provincie Utrecht ruim 7.000 woningen bijgekomen.
Een vierde ontwikkeling in 2019 in het fysieke domein is de bevordering van sociale huurwoningen en middenhuurwoningen. In negen Utrechtse gemeenten zijn deze ontwikkelingen ingezet als procesaanjagers, waardoor projecten worden vlot getrokken. Daarnaast startte de provincie vorig jaar met ondersteuning of garantstelling voor projecten waar meerdere ambities worden gerealiseerd.
Landelijk gebied in 2019
De waarde en het belang van landelijke gebied wordt door dit college onderkent en heeft dan ook de aandacht van de provincie. Dit leidde er mede toe dat vorig jaar 150 hectare –vergelijkbaar met circa 300 voetbalvelden-- nieuwe natuur is gecreëerd, onder meer in de Oostelijke Binnenpolder bij Tienhoven. Maar ook op andere terreinen werd voorgang geboekt. Kort voor de provinciale verkiezingen stelde het uitgaande college de Samenwerkingsagenda Landbouw (SAL) vast. Er is een subsidieregeling biodiversiteit opengesteld. Ook zijn er tientallen groenprojecten geweest, waarbij 8000 kinderen de natuur van nabij leerden kennen.
Echter, om uiteenlopende reden konden niet alle plannen gerealiseerd worden. Belangrijkste reden daarvan is de uitspraak, die de Raad van State op 29 mei deed. Het hoogste rechtsorgaan van ons land vernietigde het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Deze uitspraak heeft ingrijpende gevolgen voor alle activiteiten waarbij nieuwe stikstof vrijkomt waardoor Rijk en provincies een nieuwe stikstofaanpak moesten ontwikkelen en realiseren. Later bleek dat ook het kankerverwekkende PFAS in de bodem tot een andere behandeling van grond noopt. Dit alles had in het verslagjaar onder meer tot gevolg dat de realisatie van het NNN bij de planning is achter gebleven.
Bodem, water en milieu in 2019
Meer dan ooit was er in 2019 aandacht voor de noodzaak van bodem- en watersystemen die bestand zijn tegen uitschieters door Weer- en klimaatveranderingen. In de concept Omgevingsvisie en de concept Omgevingsverordening is aangegeven hoe de provincie de komende jaren wil werken aan een klimaatbestendig en robuust bodem- en watersysteem. Ook op het gebied van waterkwaliteit werden stappen gezet. Zo werden moties uitgevoerd die subsidies verlenen aan waterschappen ter verbetering van de waterkwaliteit bij agrarische bedrijven. Een andere wijze van het verbeteren van de kwaliteit was het project Plastic Whale, dat gesteund werd door de provincie en aandacht trok voor het belang van minder plastic in het oppervlaktewater. Niet alleen voor oppervlakte water maar ook voor grondwater werden in 2019 stappen gezet. Zo werd de lange termijnstrategie voor de Vitens waterwinning vastgesteld. Deze is er op gericht om de toenemende druk op het grondwatersysteem in verhouding te houden tot de groeiende vraag naar drinkwater. Maar niet alleen ten aanzien van het water, ook ten aanzien van de bodem, de ondergrond en het grondwater is veel gebeurd. In 2019 kwam de verontreinigde stof PFAS in het nieuws. Door de strenge Rijksnormering kwam het grondverzet met (licht) verontreinigde PFAS grond nagenoeg stil te liggen. De provincie heeft door in samenwerking met verschillende partners een kaart met achtergrondwaarden opgesteld en daarmee het grondverzet weer vlot getrokken.
De provincie, het Rijk en verschillende overheden startten het project regiodeal bodemdaling in het Groene Hart om bodemdaling tegen te gaan. Het aspect van maaivelddaling en bodemdaling is in de concept Omgevingsvisie opgenomen. Tot slot heeft de provincie zich in het verslagjaar ingezet voor een veilige ontwikkeling van aardwarmte in onze provincie.
Economie in 2019
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de provincie zowel binnen Nederland als binnen de EU een bovengemiddelde economie heeft. Om deze positie te behouden en bestand te maken tegen toekomstige concurrentie zet het college in op innovatiekracht en versterking van de economische structuur. Dit leidde er in 2019 toe dat de provincie en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat samen met de gemeenten Utrecht, Amersfoort en Hilversum en de Universiteit Utrecht en het Medisch Centrum Utrecht stappen heeft gezet voor de oprichting van een regionale ontwikkelingsmaatschappij (ROM). Als partner van de provincie heeft de Economic Board Utrecht (EBU) bijgedragen aan het stimuleren van de economie in het algemeen en de opgave Gezond Stedelijk Leven in het bijzonder. Om het regionale economische beleid nog meer te focussen is in 2019 hard gewerkt aan de totstandkoming van een Regionaal Economische Agenda (REA), die als inhoudelijk kader zal dienen voor zowel de ROM als de nieuwe rol van de EBU. Onder de vlag van Utrecht Region is vanuit de provincie intensief samengewerkt met gemeenten Utrecht en Amersfoort aan het versterken van het internationaal vestigingsklimaat.
Energie(transitie) in 2019
Ons huidige energiesysteem veroorzaakt steeds meer maatschappelijke problemen. Onafhankelijk van de wijze van opwekking, zal energie ook in de toekomst gevraagd blijven. In het verslagjaar is daarom verder gewerkt aan de uitvoering van de eerder vastgestelde Energie Agenda 2016-2019. Zo is er gewerkt aan de doorontwikkeling van de kansenkaart voor warmte en de pilots voor aardgasvrije wijken. Tevens zijn afgelopen jaar bij gemeenten, woningcorporaties en verenigingen van eigenaars ondersteund om de transitie verder te versnellen. Ook is vorig jaar een green deal getekend om zorgorganisaties te ondersteunen bij de verduurzaming van hun gebouwen en hun bedrijfsprocessen. In 2019 heeft de Provincie Utrecht bijgedragen aan een pilot om met een nieuwe ventilatie techniek, het energieverbruik van scholen te verlagen en het binnenklimaat van scholen te verbeteren. De uitkomsten van het onderzoek worden in 2020 verwacht. Gedurende de looptijd van de agenda zijn grote nieuwe akkoorden tot ontwikkeling gekomen, zoals het klimaatakkoord. Dit heeft veel impact op de inhoud van de energieagenda gehad, bijvoorbeeld op het gebied van de rol van de provincie in de Regionale Energie Strategieën. Om versnelling van het aansluiten van zonnepanelen op agrarisch vastgoed mogelijk en betaalbaar te maken is in 2019 het project New Grid on the Block gestart. Hierin werken gemeenten, netbeheerder een gebiedscommissie en de provincie samen aan het goedkoper en sneller aansluiten van duurzame opwek op agrarisch vastgoed. Niet alle doelen uit de energieagenda zijn gerealiseerd. Er is in 2019 een onderzoek uitgevoerd door de Randstedelijke rekenkamer. De aanbevelingen hieruit en het nieuwe coalitie akkoord zijn de opmaat geweest voor het opstellen van een heel nieuw programmaplan Energietransitie 2020-2025.
Bereikbaarheid in 2019
De provincie kent, mede vanwege de centrale ligging, complexe bereikbaarheidsvraagstukken, waarvoor de oplossingen een transitie in mobiliteit vragen. Daarbij gaat het niet alleen om het openbaar vervoer zoals trein, tram, bus of auto maar ook om vervoer per fiets. Met het Rijk en regiopartners is in 2019 het besluit genomen tot het verkennen van verschillende maatregelen die de bereikbaarheid van de regio verbeteren door middel van OV. Dit is onder meer belangrijk voor de gebiedsontwikkeling van de driehoek tussen Utrecht Centraal, de Merwedekanaalzone en Nieuwegein. Het doel is om binnen 10 jaar het eerste deel van een ov-ring te realiseren en woningbouw mogelijk te maken. In totaal gaat het om een pakket maatregelen ter waarde van 500 miljoen euro. Verder verdient de vaststelling van uitvoeringsprogramma’s van het Mobiliteitsprogramma 2019-2023 genoemd te worden. Zes van de zeven uitvoeringsprogramma’s zijn vorig jaar gereed gekomen; alleen Smart Mobility werd pas in dit jaar vastgesteld. In tegenstelling tot wat gehoopt werd, is het niet gelukt om de dalende trend in het aantal verkeersslachtoffers voort te zetten. Dit heeft in 2019 geleid tot een aanpassing van de werkwijzen. Bij het oplossen van de verkeersveiligheidsknelpunten op provinciale wegen is de nadruk meer komen te liggen op het voorkomen van ongevallen op plekken die een potentieel risico vormen, dan op het achteraf aanpassen van gevaarlijke situaties. Tevens werden er besluitvormingsstudies gestart naar het oplossen van doorstromingsknelpunten met de meeste voertuigverliesuren, zoals bij Oostelijke Rondweg Veenendaal of de N201. Wat betreft de fiets hebben we in 2019 ingezet op infrastructurele maatregelen. Zo heeft de provincie bestuurlijke intentieovereenkomsten gesloten voor snelle fietsroutes en werd met Rijkswaterstaat en gemeenten een bestuursovereenkomst gesloten voor de fietsbrug over de Lek langs de A27. Tot slot hebben we meer dan 600 stallingsplekken op regiostations en HOV haltes gerealiseerd.
OV in 2019
Duidelijk is dat openbaar vervoer in de provincie een belangrijke plek in neemt. De centrale ligging maakt dat veel vervoerslijnen via of door de provincie lopen maar ook is de beloningssystematiek van OV-concessies onvergelijkbaar anders is, ten opzichte van andere provincies. Een belangrijk deel van de jaarlijkse begroting komt dan ook voor rekening van het OV. Belangrijk daarbij is op te merken dat de reizigersgroei in het openbaar vervoer zich in 2019 heeft doorgezet. Verslagjaar 2019 was vooral het jaar van realisatie en ingebruikname van nieuwe infrastructuur. Zo werd in de laatste maand van 2019 de Uithoflijn in exploitatie genomen. Ook is de busbaan Transwijk --inclusief tunnels-- in gebruik genomen. Deze werken zijn zowel de duur van de rijtijd alsook de betrouwbaarheid van het OV ten goede gekomen op een van de belangrijkste verkeerscorridors. In 2019 werd echter ook duidelijk dat er elders toenemende doorstromingsproblemen groeien, welke negatieve gevolgen hebben voor de punctualiteit en rituitval.
Cultuur en erfgoed in 2019
De waarde van cultuur en erfgoed in relatie tot omgevingskwaliteit wordt meer en meer erkend. In 2019 werd die erkenning zichtbaar gemaakt door middel van enkele uitvoeringsprojecten, waarbij kunst en vormgeving het verhaal van een plek voor iedereen zichtbaar maakten. Een noemenswaardig voorbeeld is het zichtbaar maken van de Romeinse Limes en de Nieuwe Hollandse Waterlinie bij de tunnel onder de A12 bij Fort Vechten. Ook bij de integrale ontwikkeling van Park Vliegbasis Soesterberg werd vorig jaar aandacht besteed aan cultuur en erfgoed. De uitvoering van een cultureel plan resulteerde in het themajaar ‘Koude Oorlog’. Historie, natuur, landschap en kunst komen in het park samen en versterken elkaar. Naast deze nieuwe initiatieven, vormen ook bestaande rijksmonumenten een belangrijk deel van het culturele kapitaal van de provincie. Vorig jaar ontving de provincie daarvoor een hogere rijksbijdrage. Ruim twintig aanvragen voor de steun van restauratieprojecten, zoals Kasteel Den Ham in Vleuten, het Utrechtse Postkantoor op het Neude of de Sterrenwacht Sonnenburg werden door het Fonds Erfgoedparels gehonoreerd.
Bestuur en middelen in 2019
In 2019 viel de gemeente Amersfoort een bijzondere eer ten deel. Zijne Majesteit de Koning was op 27 april met zijn familie in de stad aanwezig voor de viering van Koningsdag. Samen met de nabijgelegen gemeenten Baarn, Bunschoten, Eemnes, Leusden, Soest en Woudenberg (en de Gelderse gemeenten Barneveld en Nijkerk) werkte provincie Utrecht mee aan een twee uur durend programma, genaamd "Wij Amersfoort". In de binnenstad van werden de verschillende facetten van de stad en ommeland aan de Koninklijke familie werden gepresenteerd. Koningsdag "Wij Amersfoort" werd mede daardoor een groot feest dat vlekkeloos is verlopen. Waarvoor nogmaals hulde aan de projectorganisatie van de gemeente, maar ook aan de bewoners, de ondernemers en de bezoekers van Amersfoort. Het feest werd door meer dan tweeënhalf miljoen kijkers live op de televisie gevolgd; een prachtig visitekaartje voor stad en regio. De televisiekijkers zagen een bonte parade van verhalenvertellers, basisscholen, koren, kunstenaars, vendeliers, CliniClowns, operazangers, dansers, rappers en festivalgangers.
Uithoflijn in 2019
16 december 2019 werd in verschillende opzichten een memorabele dag in het provinciale openbaar vervoer. Op die dag werd Tram 22, beter bekend als ‘de Uithoflijn’, officieel in gebruik genomen. Aanvankelijk betrof het een gedeeltelijke exploitatie van 10 keer per uur (in beide richtingen). De testperiode begon in maart 2019. Daarin werden allerlei scenario’s beproefd. Er is vorig jaar veel energie gestoken in het proefbedrijf en het oplossen van diverse technische issues en (mogelijke) storingen aan het tramsysteem, waaronder het rijden met een robuuste dienstregeling, is in het vierde kwartaal van 2019 de indienststellingsvergunning verleend door de Regionale Uitvoeringsdienst. Zoals bekend hebben de afgelopen jaren meerdere audits plaatsgevonden. Naar aanleiding van deze audits is een verbeterplan “Systeemintegratie en organisatiegereedheid Uithoflijn” opgesteld. In 2019 zijn de verbetermaatregelen uitgevoerd en werd het verbeterplan afgerond. Ook is een verantwoordingsrapportage opgesteld. Er is daarmee voldaan aan de voorwaarden om de exploitatie op te kunnen starten. Echter, daarmee is nog niet voldaan aan de voorwaarden die nodig zijn voor de volledige projectscope Uithoflijn. Hierdoor is nog niet aangetoond dat de tram een rijtijd over het gehele traject van 17 minuten kan halen. Pas nadat onder meer deze zaken zijn afgerond zal de Projectorganisatie Uithoflijn decharge verleend worden en de Bestuursovereenkomst Uithoflijn (UHL) met de Gemeente Utrecht worden beëindigd. Daarna zal decharge aan GS gevraagd worden en is dit project afgerond. Het streven is dit in de loop van 2020 of begin van 2021 de decharge te realiseren.
BRU transitie 2015-2019
Per 1 januari 2015 zijn de verkeer- en vervoertaken van het voormalige Bestuur Regio Utrecht (BRU) binnen de provincie ondergebracht. In het kader van de transitie BRU zijn er eind 2014 afspraken gemaakt tussen provincie Utrecht en BRU over de beleidserfenis, lopende projecten en programma’s en de governance. Daarnaast zijn er destijds afspraken gemaakt over het personeel en de financiën. Onderdeel van de transitie-afspraken is dat de door BRU vastgestelde meerjarenbegroting met uitvoeringsprogramma’s (inclusief exploitatie en subsidiebeschikkingen) gerespecteerd blijven tot 2020; ook wel het “BRU-hek” genoemd.
Het jaar 2019 is het laatste jaar van deze afspraken. Vanaf 2020 is BRU volledig geïntegreerd in de provinciale begroting. Aan alle transitie-afspraken is uitvoering gegeven. Een nadere toelichting hierop is in bijlage Verkeer- en vervoerprogramma BRU opgenomen. Hierin is ook een overzicht opgenomen van de lasten en baten over de periode 2015-2019 en de financiële eindstand.